Właśnie ukazała się nowa książka dr hab. Karol Łopatecki, prof. UwB opublikowana w wydawnictwie Brill (współautorami są: Jakub Niedźwiedź i Grzegorz Franczak). The Mapping of a Russian War: The Atlas of the Principality of Polatsk by Stanisław Pachołowiecki (1580) jest piątym tomem w serii Mapping in the Past i co ważne jest dostępna w wersji cyfrowej na stronie wydawnictwa i nie tylko.

30 sierpnia 1579 r. król Polski i wielki książę litewski Stefan Batory (1533–1586) odbił litewską twierdzę Połock (obecnie Białoruś), zdobytą ponad piętnaście lat wcześniej przez wojska moskiewskie. W tym czasie wzrosło znaczenie informacji wizualnej. Król i kanclerz Jan Zamoyski postanowili więc wykorzystać kartografię do zobrazowania swoich sukcesów militarnych nad carem moskiewskim. Mapa była najnowocześniejszym narzędziem w ówczesnej propagandzie politycznej. Dokładali wszelkich starań, aby była ona użyteczna dla ich celów, tj. dla pozyskania poparcia europejskiej opinii publicznej w walce z Moskwą. Do swoich celów propagandowych zdecydowali się dostosować mapy wojskowe kampanii, naniesione w 1579 r. przez kartografa królewskiego Stanisława Pachołowieckiego. Wydrukowano je w Rzymie w 1580 roku jako spójny zespół ośmiu miedziorytów przedstawiających działania zbrojne wojsk polsko-litewskich tworząc „Atlas Księstwa Połockiego".

Oryginalna mapa Stanisława Pachołowieckiego, wydrukowana w Rzymie w 1580 roku i wykorzystywana jako jeden ze środków propagandy kancelarii królewskiej, zyskała nowe życie w XIX wieku. Zamieszczony we współczesnej polskiej powieści graficznej lub umieszczony na białoruskich monetach, ponownie spełnia podobną funkcję, do której został wybity czterysta lat temu. Tworzy oficjalną, propagandową narrację o historii Białorusi i Polski (notabene z pominięciem Litwy). Można się spodziewać, że mapy oblężenia Połocka pojawią się zarówno w tekstowych, jak i ikonograficznych popularnych przedstawieniach historii Białorusi, Polski, Rosji czy Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Są dwa powody, dla których ta mapa jest nadal aktualna. Pierwszym z nich jest symboliczne znaczenie Połocka dla historiografii narodowej Polski, Rosji, a zwłaszcza Białorusi. Dla Białorusinów Księstwo Połockie jest kolebką ich państwowości. Z tego powodu miasto jest tak często przedstawiane na białoruskich monetach i medalach. Ponieważ widok miasta Pachołowieckiego jest najstarszym istniejącym, nic dziwnego, że to właśnie na tym źródle tak często sięgali autorzy.

Drugim powodem, dla którego widok z oblężenia Połocka był/jest tak atrakcyjny, jest jego kartograficzny charakter. Mapa jest jednym z najskuteczniejszych nośników treści propagandowych i informacyjnych, a jej właściwości perswazyjne są wyjątkowo silne i trwałe. Przekaz wpisany w mapę może być atrakcyjny i wartościowy dla użytkownika nawet długo po tym, jak intencje jej autorów zagubią się w czasie, a mapa stanie się nieaktualna. Przykład mapy Pachołowieckiego, podobnie jak innych map z XVI wieku, dowodzi, że zachowały one swój potencjał retoryczny. W razie potrzeby można go szybko aktywować i użyć. Jest to możliwe nie tylko dlatego, że mapa sama w sobie ma tak wspaniałe właściwości, ale aktywacja jej przekazu jest możliwa przede wszystkim dlatego, że współcześni użytkownicy czytają mapę w podobny (choć nie identyczny) sposób, co jej pierwotni użytkownicy. Język kartograficzny ewoluuje, ale wciąż opiera się na regułach zaczerpniętych od Ptolemeusza. Reguły te można określić mianem toposów kartograficznych. Obejmują one skalowanie, powiększanie, umieszczanie ważnych elementów w centrum, a mniej ważnych na peryferiach, operowanie kolorem i kształtem, nadawanie priorytetu elementom o różnej wielkości symboli i liternictwa, wreszcie spojrzenie z perspektywy Boga, tak charakterystyczne dla renesansowego humanizmu. Retoryka mapy ustalonej w XVI wieku jest więc dla nas wciąż zrozumiała. Podobnie jak Atlas Księstwa Połockiego wydany w Rzymie w 1580 roku.