Polityka historycznej Rosji była tematem spotkania z Janem Raczyńskim - prezesem Stowarzyszenia Memoriał uhonorowanym Pokojową Nagrodą Nobla, które odbyło się w środę, 15 maja, na największej podlaskiej uczelni. Noblista był gościem Wydziału Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu w Białymstoku.

- Gościmy dziś wyjątkowego gościa, który przyjechał do nas z Moskwy, pana Jana Raczyńskiego. Jeden z jego dziadków był Polakiem, który został zesłany do Rosji na początku XX wieku. Nasz gość jest z wykształcenia matematykiem i programistą. Włożył olbrzymi wkład w przygotowanie pierwszej bazy osób represjonowanych, stworzonej przez Stowarzyszenie Memoriał (…) Nie ma na świecie żadnego innego stowarzyszenia, żadnej innej instytucji, która włożyła aż taki wkład w poznanie zbrodni stalinowskich i poznanie okresu sowieckiego - mówił, witając gościa i zgromadzonych, prof. Wojciech Śleszyński z Wydziału Stosunków Międzynarodowych UwB i dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru.

Spotkanie odbyło się w kampusie UwB przy ul. Ciołkowskiego. Wzięli w nim m.in. udział studenci i pracownicy uczelni. Gościa powitali oficjalnie także prorektor UwB ds. nauki i współpracy międzynarodowej prof. dr hab. Izabela Święcicka oraz dziekan WSM dr hab. Adam Bartnicki.

Prezes Stowarzyszenia Memoriał w swoim wykładzie skupił się na polityce historycznej Rosji. Czasy współczesne przedstawił w kontekście m.in. Rosji bolszewickiej, sowieckiej, rozpadu ZSRR. Zwracał uwagę, że jednym krajom postkomunistycznym udało się przejść do demokracji, choć z zastrzeżeniami, a innym nie.

- Dlaczego prawdziwe życie polityczne nie pojawiło się w Rosji, gdzie w latach pieriestrojki było bardzo wielu popularnych działaczy demokratycznych, być może nawet więcej, niż gdziekolwiek indziej? Moim zdaniem głównym powodem jest to, że w Rosji władza sowiecka trwała pełne 70 lat. Kraje tzw. demokracji ludowej lub kraje bałtyckie miały względne szczęście. Tam władza trwała nieprzerwanie 40 lat od zakończenia wojny. Dlaczego to jest ważne? Bo w tych krajach wciąż żyli ludzie, którzy pamiętali inną strukturę społeczeństwa, inną strukturę władzy. Ludzie, którzy na początku władzy sowieckiej, mieli 20 lat, a pod koniec 60 lat wiedzieli wszystko nie z książek, ale to było ich codzienne doświadczenie. W Rosji ludzie, którzy pamiętali życie sprzed związku sowieckiego, mieli w najlepszym razie grubo ponad 80 lat, a nie było ich aż tak wielu – przypominał Jan Raczyński.

Mówił też o historii pod ścisłą kontrolą, ideologii, propagandzie o narodowej wyjątkowości, traktowaniu społeczeństwa przedmiotowo, idei silnego państwa, czy kulcie zwycięstwa w wielkiej wojnie ojczyźnianej.

Jan Raczyński (ur. 1958) - rosyjski działacz społeczny i obrońca praw człowieka, wieloletni współpracownik Stowarzyszenia Memoriał, z wykształcenia matematyk-programista. Inicjator utworzenia jedynej elektronicznej księgi pamięci ofiar represji politycznych. W latach 90. Jan Raczyński uczestniczył w wielu misjach społecznych na terenach objętych wojną, m.in. jeździł do Górskiego Karabachu i Naddniestrza. Potępił wojnę z Ukrainą, rozpętaną przez Federację Rosyjską, nazywając ją szaleńczą i zbrodniczą agresją na Ukrainę. Mieszka w Moskwie. Jest Przewodniczącym Rady Międzynarodowego Memoriału.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Historyczno-Oświatowe, Charytatywne i Obrony Praw Człowieka Memoriał to niezależna rosyjska organizacja zajmująca się dokumentowaniem i upowszechnianiem wiedzy o ofiarach represji komunistycznych oraz ochroną praw człowieka w Rosji i krajach byłego ZSRR. Memoriał został oficjalnie powołany 28 stycznia 1989 r. Jednym z inicjatorów powstania organizacji był Andriej Sacharow, rosyjski opozycjonista i laureat Pokojowej Nagrody Nobla.

Memoriał skupia wokół siebie niezależne organizacje z różnych regionów Rosji, Kazachstanu, Ukrainy i Łotwy, a także Niemiec, Włoch i Francji. W Polsce od początku lat dziewięćdziesiątych głównym partnerem Stowarzyszenia jest Ośrodek KARTA.

Zwalczane przez rosyjskie władze stowarzyszenie Memoriał zajmowało się badaniem komunistycznych zbrodni w ZSRS oraz ochroną praw człowieka we współczesnej Rosji i innych byłych sowieckich republikach. W Polsce znane jest głównie ze swoich starań o upowszechnianie prawdy o zbrodni katyńskiej.